በአሁኑ ጊዜ አብዛኛው ሰው በመጽሐፍ ቅዱስ የምናየው አንድ ወጥ ታሪክ ነው ብሎ አበክሮ ይናገራል፤ ደግሞም ትክክል ነው። ይህም ታሪክ አብዛኛውን ጊዜ ፍጥረት፣ ውድቀት፣ ቤዝዎት እና ፍጻሜ በሚል ይተነተናል። ከፍጥረት ተነሥቶ አዲስ ፍጥረት ላይ የሚያርፍ ታሪክ ነው።
ታዲያ በዚህ የታሪክ ቅደም ተከተል፣ መለወጥ[1] የቱ ጋር ነው ያለው? መለወጥን የቤዝዎት አንዱ ክፍል ነው። በርግጥ መለወጥ የታሪኩ ዋና ርዕሰ ጉዳይ አይደለም። የዚህ ታሪክ ዋና ማዕከል ሰዎች የሚለወጡለት ግብና ዓላማ ነው። የዚህ ታሪክ ዋና ማዕከል ለምን ዓላማ ተፈጠርን የሚለው ነው። የዌስት ሚኒስተር የእምነት መግለጫ እንደሚያትተው፣ የተፈጠርነው እግዚአበሔርን ለማክበር እና ለዘላለም በእርሱ ለመደሰት ነው። አዲስ ዓለም እየመጣ ነው፤ ከክርስቶስ ጋር ለዘላለም የምንነግሥበት አዲስ ዓለም እየመጣ ነው፤ እርሱንም ፊት ለፊት እናየዋለን (ራዕይ 22፥4)።
በተመሳሳይ መልኩ መለወጥ የታሪኩ ወሳኝ ክፍል ነው። ምክንያቱም ያለ መለወጥ የእግዚአብሔር አዲስ ፍጥረት መሆን አንችልም። ስለ ተቤዠን፣ ከጨለማው ግዛት ስለ ታደገን እና ወደሚወደው ልጅ መንግሥት ስላስገባን፣ በሰማያዊው ከተማ ሆነን ለዘላለም እንደምናመልከው መጽሐፍ ቅዱስ በግልጽ ነግሮናል። በክርስቶስ መስቀል እና ትንሣኤ በኩል፣ በሕይወታችን የታየውን ወሳኝ የእግዚአብሔር የማዳን ሥራ መቼም አንረሳውም። ሁሌም ቢሆን የአምልኳችን ማዕከል ይሄ ነው።
የመጽሐፍ ቅዱስ የታሪክ ፍሰት አብዛኛው ክፍል የእስራኤልን ታሪክ ስለያዘ፣ ከዚያ በመነሣት መለወጥ ለምን ለዋናው ታሪክ ወሳኝ እንደ ሆነ በአጭሩ ማሳየት እፈልጋለሁ።
መለወጥ እና የእስራኤል ታሪክ
የእስራኤል ታሪክ የሚጀምረው ከአዳም ነው። አዳምና ሔዋን የተፈጠሩት እግዚአብሔርን ወክለው ዓለምን በመግዛት ለእርሱ ክብር እንዲያመጡ ነበር (ዘፍጥረት 1፥26-28)። እግዚአብሔር በፈጠረው ዓለም ላይ የእርሱ ወኪል ገዢዎች እንዲሆኑ ነበር የታቀደው። ከእግዚአብሔር ጌትነት በታች በመሆን፣ በእርሱ በመታመን እና ትእዛዛቱን በማክበር እንዲገዙ ነበር። ነገር ግን በጌትነቱ ላይ ዐመፁ። ለፈጣሪ አምልኮን እና ምስጋናን ከመስጠት ይልቅ ፍጡራንን አመለኩ። ባለመታዘዛቸው ምክንያት ሞቱ (ዘፍጥረት 2፥17)። ኀጢአት ባደረጉ በዚያች ቅጽበት ከእግዚአብሔር ተለያዩ። ንስሓ ካልገቡም የዘላለም ሞት እንደሚያገኛቸው ርግጥ ሆነ።
ከኀጢአታቸው ቀጥሎ አዳም እና ሔዋን በመሠረታዊነት የሚያስፈልጋቸው መለወጥ ነበረ። ከእርሱ ጋር በትክክለኛ ግንኙነት ውስጥ ሳይሆኑ፣ ዓለምን ለእግዚአብሔር ማስተዳደር እና በረከቱንም ወደ ምድር ማስተላለፍ አይችሉም ነበር።
ሆኖም እግዚአብሔር በእባቡ እና በእባቡ ዘር ላይ የሴቲቱ ዘር ድል እንደሚቀዳጅ ቃል ገብቷል (ዘፍጥረት 3፥15)። የሰው ልጅ የመጀመሪያ ታሪክ የሰውን ልጅ ፍጹም ክፋት ያሳያል። ሰዎች ሁሉ የአዳም ወንድና ሴት ልጅ፣ ደግሞም የእባቡ ዘር ሆነው ወደ ዓለም ይገባሉ (ሮሜ 5፥12-19፤ ማቴዎስ 13፥37-38፤ ዮሐንስ 8፥44፤ 1ኛ ዮሐንስ 5፥19)። የእግዚአብሔርን የማዳን ጸጋ ያዩት ብቻ ከሰይጣን አገዛዝ ይድናሉ። ለምሳሌ ቃየን ጻድቁን አቤል በመግደል ከየትኛው ወገን እንደሆነ አሳይቷል (ዘፍጥረት 4፥1-16)።
የክፋት ኀይሎች ምን ያህል ጠንካራ ነበሩ? በኖኅ ዘመን በዓለም ውስጥ የቀሩት ስምንት ጻድቃን ብቻ እስኪሆኑ ድረስ ክፋት ነበር፤ የሰው ልጅ እጅግ ክፉ ነበር፤ ዘፍጥረት 6፥5 የኀጢአትን መስፋፋት ይመሰክራል። የእባቡ ዘር ምድርን ተቆጣጠረ፤ እግዚአብሔር ግን ኀጢአተኞችን በጎርፍ በማጥፋት ቅድስናውን እና ጌትነቱን አሳይቷል። ስለዚህ አዲስ ጅማሮ ሆነ። ነገር ግን የሰው ልብ ስላልተለወጠ ይህ አዲስ ጅማሮ መሻሻልን አላሳየም (ዘፍጥረት 8፥21)። በባቢሎን ግንብ ላይ የነበረው ሁኔታ አዲሱ ፍጥረት ለእነርሱ ሩቅ እንደ ነበር ያሳየናል (ዘፍጥረት 11፥1-9)። ዓለም ጌታን በሚወዱ ሰዎች አልተገዛችም ነበር። አዲሱ ፍጥረት ያለ አዲስ ልብ ሊመጣ አይችልም።
በባቢሎን የነበረው የሰው ልጆች መበተን እና ፍርድ በአብርሃም መጠራት ታደሰ (ዘፍጥረት 12፥1-3)። በተጨማሪም፣ በክፉ ዓለም ውስጥ የሚኖር አንድ ሰው ነበር። ነገር ግን ይህ አንድ ሰው በእግዚአብሔር የተጠራ እና የበረከት ተስፋ የተሰጠው ሰው ነበር። በተወሰነ መልኩ ከነዓን አዲሲቱ ዔድን፣ አብርሃም ደግሞ አዲሱ አዳም ነበር። የአብርሃም ልጆች የእግዚአብሔር ልጆች ይሆናሉ፤ ለአብርሃም የተሰጠው በረከት ደግሞ ቀስ በቀስ ዓለምን ሁሉ ይሞላል። ከዚያም አዳምና ሔዋን እንዳደረጉት ሁሉ የሰው ልጅ በእግዚአብሔር ጌትነት ሥር ሆኖ ዓለምን ይገዛል።
በጣም የሚገርመው ነገር ታሪኩ ሙሉ በሙሉ እስኪገለጥ ድረስ ረዥም ጊዜ ወስዷል። የተሰጡት ተስፋዎች ለሁለት ሺሕ ዓመታት ያህል አልተፈጸሙም ነበር፤ የዘፍጥረት መጽሐፍም የሚያተኩረው ለአብርሃም፣ ለይስሐቅና ለያዕቆብ ቃል የተገቡላቸው ልጆች መስጠት ላይ ነው። እነዚህ ሰዎች የከነዓንን ምድር አልወረሱም። በረከቱም ዓለምን ሁሉ ሲሞላ አላዩም።
ከዘፀአት እስከ ዘዳግም ድረስ እስራኤል ከግብፅ ባርነት ነፃ መውጣታቸውን በመዘርዘር ይተርካል (ዘፀአት 1-15)። በዚህ ጊዜ እግዚአብሔር ብዙ ልጆችን እንደሚሰጥ የገባውን ቃል እየፈጸመ ነበር፤ የእስራኤል ሕዝብ በብዙ ቁጥር እያደገ ነበር። ጌታ ከግብፅ ነጻ ያወጣቸው ወደ አዲሲቱ ዔድን፣ ወደ ከነዓን ምድር ሊያመጣቸው ነው። በዚህች ስፍራ (ከነዓን) የእግዚአብሔር ንጉሣዊ አገዛዝ በሕዝቡ ላይ ይገለጣል፤ በዚህም አሕዛብ በእግዚአብሔር ጌትነት ሥር የሚኖሩ ሕዝቦች ያላቸውን ጽድቅ፣ ሰላም እና ብልጽግና እንዲያዩ ነበረ። ነገር ግን ከግብፅ የወጣው ትውልድ ወደ ከነዓን አልገባም (ዘኁልቁ 14፥20-38)። ምንም እንኳ በግብፅ ታላቁን ማዳን፣ የእግዚአብሔርን ምልክትና ተዓምራት ቢያዩም፣ በእግዚአብሔር ቃል ላይ መደገፍን እምቢ አሉ። ከግብፅ የወጡት አብዛኞዎቹ የእስራኤል ሰዎች ግትር እና ዐመፀኞች ነበሩ። ጌታንም በእውነት አያውቁም ነበር (1ኛ ቆሮንቶስ 10፥1-12፤ ዕብራውያን 3፥7-4፥11)። እግዚአብሔርን እንዲወዱና እንዲፈሩት፣ እንደ አምላካቸው እንዲደገፉበት እና በመንገዶቹም ሁሉ ይሄዱ ዘንድ ልባቸው መገረዝ፣ መለወጥ ነበረበት (ዘዳግም 30፥6)።
በምድረ በዳ ከነበረው ትውልድ በኋላ የተነሡት ልጆች፣ ያለፈው ትውልድ በወደቀበት ፈንታ እነርሱ ተሳክቶላቸዋል። ኢያሱና እስራኤል እግዚአብሔርን በመታመን እና በመታዘዝ ለአብርሃም የተገባለትን የከነዓንን ምድር ወረሱ (ኢያሱ 21፥45፤ 23፥14)። በዚህ ጊዜ እስራኤል በአዲሱ ዔድን ውስጥ በመኖር በያህዌ ጌትነት ሥር የመኖርን ውበት እና ክብር ለማሳየት ተዘጋጅታ ነበር። ሆኖም ግን አሁንም በፍሬው እምብርት ትል ነበር። የእስራኤል ታዛዥነት ለአጭር ጊዜ ነበር። በመሳፍንት መጽሐፍ መሠረት፣ እስራኤል ለአሕዛብ በረከት አልሆነችም፤ ይልቁንም እነርሱን መሰለች። ወደ አረማውያን መንገድ ተመለሱ። ሕዝቡ ንስሓ በገቡ ጊዜ ሁሉ ጌታ በተደጋጋሚ ያድናቸው ነበር፤ ነገር ግን ልባቸው አልተለወጠም፤ ወደ ኀጢአታቸውም ይመለሳሉ።
እስራኤል ምን ማድረግ ነበረባት? የተስፋው ቃል ለአብርሃም ከተሰጠ 1000 ዓመታት አልፈዋል። እስራኤል ብዙ ሕዝብ ሲኖረው በምድሪቱ (ከነዓን) ውስጥ ይኖሩ ነበር። ነገር ግን የዓለም አቀፍ በረከት ተስፋዎች እውን ወደ መሆን እንኳ አልቀረቡም። እንደ አሕዛብ ነገሥታት ከጠላቶቻቸው የሚያድናቸው ንጉሥን ፈለጉ (1ኛ ሳሙኤል 8፥5)። ሳዖል ንጉሥ ሆኖ በተሾመ ጊዜ ልክ እንደ አብርሃም፣ ለእግዚአብሔር ክብር እስራኤልን እንዲገዛ በእግዚአብሔር የተሾመ አዲስ አዳም ነበር። ሳዖል ግን እንደ አዳም በእግዚአብሔር ላይ ዐመፀ፤ ስለዚህም ከንግሥናው ተነሣ (1ኛ ሳሙኤል 13፥13፤ 15፥22-23)። በእስራኤል ላይ ያለው የጌታ አገዛዝ በሳዖል የግዛት ዘመን አልተገለጠም ነበረ። ከዚያም እግዚአብሔር ዳዊትን ንጉሥ አድርጎ ቀባው። ከሳዖል በተለየ መልኩ እንደ እግዚአብሔር ልብ የሆነ ሰው ነበር፤ ለእግዚአብሔር ክብር ሲል ሕዝቡን ይገዛ ነበር (1ኛ ሳሙኤል 13፥14)። ያም ሆኖ ዳዊት ከቤርሳቤህ ጋር ያደረገው ዝሙት እና ኦርዮንን መግደሉ የእግዚአብሔር በረከቶች ለዓለም ሁሉ የሚደርሱበት ወኪል ንጉሥ እንደማይሆን አሳይቷል (2ኛ ሳሙኤል 11)።
ሰሎሞን ዙፋኑን በያዘ ጊዜ፣ የአዲሱ ፍጥረት ገነት በቅርብ ያለች ይመስላል (1ኛ ነገሥት 2፥13-46)። ሰላም የሰለሞን ግዛት መገለጫ የነበረ ሲሆን፣ ለጌታም ታላቅ ቤተ መቅደስ ሠራ (2ኛ ነገሥት 3-10)። መጀመሪያ ላይ ሰሎሞን እግዚአብሔርን በመፍራት ሕዝቡን በጥበብ ይገዛ ነበር፤ ነገር ግን እግዚአብሔርን ትቶ ወደ ጣዖት አምልኮ ተመለሰ (1ኛ ነገሥት 11)። በዚህም ምክንያት ሕዝቡ በሁለት መንግሥታት (በሰሜን እስራኤል፣ በደቡብ ደግሞ ይሁዳ) ተከፈለ (1ኛ ነገሥት 12)። ወደ ኀጢአት የተጀመረው ረዥም መንሸራተት፣ እስራኤል በ722 ዓ.ዓ በአሦራውያን በመማረክ እና በ586 ዓ.ዓ ይሁዳ በባቢሎናውያን በመማረክ ተደመደመ (2ኛ ነገሥት 17፥6-23፤ 24፥10-25፥26)። እግዚአብሔር አብርሃምን ከጠራ ወደ 1500 የሚጠጉ ዓመታት አልፈዋል። ነገር ግን ለአብርሃም ቃል የተገባው የስፍራ፣ የዘር እና የበረከት ተስፋዎች ለመፈጸም ሩቅ ነበሩ። እስራኤል በምድራቸው ሳይሆን በግዞት ነበሩ። እስራኤል ለዓለም በረከት ከመሆን ይልቅ እንደ ዓለም ሆና ነበር።
እስራኤል ለምን በግዞት ተቀመጠች? ችግሩ ምን ነበር? እስራኤል በኀጢአቷ ምክንያት በግዞት እንደ ነበረች ነብያት ደጋግመው ያስተምሩ ነበር (ለምሳሌ፦ ኢሳይያስ 42፥24-25፤ 50፥1፤ 58፥1፤ 59፥2፣ 12፤ 64፥5)። ጌታ በኢሳይያስ በኩል አዲስ ዘፀአት (መውጣት) እና አዲስ ፍጥረት እንደሚሆን ቃል ገብቷል። ነገር ግን አዲሱ መውጣትና አዲስ ፍጥረት የሚመጣው በኀጢአት ስርየት ብቻ ነው (ኢሳይያስ 43፥25፤ 44፥22) እና ይህ ይቅርታ እውን የሚሆነው በጌታ አገልጋይ ሞት ነው (ኢሳይያስ 52፥1-53፥12)። ኤርምያስም ተመሳሳይ እውነቶችን ያስተምራል። እስራኤል የሚያስፈልገው የተገረዘ ልብ ነበረ (ኤርምያስ 4፥4፤ 9፥25)። በሌላ አነጋገር፣ እንደገና መፈጠር እና መለወጥ ነበረባቸው። ኤርምያስ አዲስ ቃል ኪዳን እንደሚመጣ ትንቢት ተናግሯል፤ ይህም እግዚአብሔር በሕዝቡ ልብ ላይ ሕጉን በመጻፍ እርሱን እንዲታዘዙት ያደርጋል (ኤርምያስ 31፥31-34)። በተመሳሳይ መልኩ የሕዝቅኤል መጽሐፍ እግዚአብሔር ሕዝቡን ከኀጢአት የሚያነጻበትን፣ የድንጋይ ልባቸውን አስወግዶ የሥጋ ልብ የሚሰጥበትን ቀን በጉጉት ይጠባበቃል (ሕዝቅኤል 36፥25-27)። የልባቸው መለወጥ የመንፈስ ቅዱስ ሥራ ውጤት ሲሆን በዚህ ለውጥ ምክንያት እስራኤል በእግዚአብሔር መንገድ ይሄዳሉ፤ ትእዛዛቱንም ይጠብቃሉ።
እስራኤል በ536 ዓ.ዓ ከግዞት ተመልሳለች፤ ነገር ግን በነቢያት የተነገሩ ታላላቅ ተስፋዎች ሙሉ በሙሉ አልተፈጸሙም። እስራኤል በሐጌና በዘካርያስ፣ በዕዝራ፣ በነህምያና በሚልክያስ ዘመን ታግለዋል። በተስፋ የተሰጠው የመንፈስ ሥራ ገና አልተፈጸመም ነበር። ንጉሥ እየጠበቁ ነበር። የአዲሱን ፍጥረት መምጣት እየተጠባበቁ ነበር።
ያለ መለወጥ ለእስራኤልም ሆነ ለዓለም በረከት የለም
የእስራኤል ታሪክ ከኀጢአት ይቅርታ እና ከተገረዘ ልብ በቀር፣ አዲስ ፍጥረት እና አዲስ ዘፀአት እንደማይገኙ ያሳያል። ለአብርሃም የተሰጡት ተስፋዎች በእስራኤል ኀጢአት እና ዐመፅ ምክንያት አልተፈጸሙም። የሕዝቦች ታሪክ በተደጋጋሚ ባለመታዘዝ እና የጌታን ፈቃድ ለማድረግ ፈቃደኛ ባለመሆን ይታወቃል። እስራኤል የኀጢአት ይቅርታ ያስፈልጋታል። ኢሳይያስም እንዲህ ዐይነቱ ይቅርታ፣ በኢሳይያስ 53 በተጠቀሰው ሥቅዩ አገልጋይ በኩል እንደሚፈጸም አስተምሯል። ነገር ግን እስራኤል ለመዳን ከተፈጥሮ በላይ የሆነ የመንፈስ ቅዱስ ሥራም ያስፈልጋት ነበር። መለወጥ ነበረባት። ያለ መለወጥ ለእስራኤልም ሆነ ለዓለም ተስፋ የተገባው በረከት የእነርሱ ስለማይሆን፣ መለወጥ ለእስራኤል ታሪክ መሠረታዊ ነው።
በቶማስ ሽራይነር
[1] “Conversion” ለሚለው የእንግሊዘኛ ቃል አቻ ትርጉም ስላልተገኘ፣ “መለወጥ” (‘መ’ ትጠብቃለች) በሚለው አማርኛ ቃል መተካቱን ልብ ይበሉ።
